Open Source GIS: modeverschijnsel of de toekomst?

Vorig najaar organiseerde de Provincie Zeeland, zelf een fervent Open Source gebruikende organisatie, de FOSS4GNL (Free and Open Source Software for Geospatial) conferentie. Dit is de nationale variant van de internationale FOSS4G conferentie. Deze werd door opvallend veel decentrale overheden bezocht. Hun insteek was positief oriënterend. Er was duidelijk een sfeer waarin zij serieus naar nieuwe invullingen van hun geografische informatievoorziening op zoek waren. Als tweede opvallend feit publiceerde het ministerie van Binnenlandse Zaken een opvallend rapport met met de veelzeggende titel: “Opensourcewerken: de vrijblijvendheid voorbij.” Dit ministerie is verantwoordelijk voor de nationale ICT-infrastructuur en bijbehorend informatiebeleid. Het betoogt in het rapport onder andere dat de mantra “Open Source, tenzij” vervangen is door het eenvoudigere en rigidere “Open Source.”

Als een logisch gevolg overwegen meer en meer decentrale overheden nu actief de overstap naar Open Source GIS. De traditionele keuze voor gesloten systemen maakt plaats voor een meer open, flexibele en kostenefficiënte benadering. Deze transitie naar Open Source GIS wordt versterkt door positieve ervaringen en tastbare voordelen die andere organisaties realiseren. Dit artikel gaat in op de factoren die de gestage opmars van Open Source GIS en een keuze hiervoor steeds aantrekkelijker maken.

De digitale transformatie zorgt voor meer datastromen en informatieketens met  nieuwe stakeholders. Dat vereist kennis en controle over de opbouw van de eigen datavoorziening. In closed source oplossingen is dit lang niet altijd het geval, zodat een organisatie niet volledig in control is over de eigen datavoorziening en de datastromen die van daaruit lopen. Dit is ronduit onwenselijk omdat de essentie van de digitale transformatie er nu juist uit bestaat dat data een essentieel productiemiddel wordt in de bedrijfsvoering.

Dat brengt ons vanzelf bij een tweede belangrijke factor die bijdraagt aan het succes van Open Source: leveranciersonafhankelijkheid. Organisaties ervaren voordelen door te werken met leveranciers die inwisselbare diensten bieden. Dit voorkomt de zogenaamde 'vendor lock-in', waarbij organisaties overgeleverd zijn aan één specifieke softwareleverancier die zowel de regie over de datavoorziening als de kosten voert. Het reduceren van deze afhankelijkheid geeft organisaties vrijheid en bevordert een gezonde marktdynamiek.

Een ander positief aspect van Open Source GIS is de goede ondersteuning van Open Standaarden, met name die van het Open Geospatial Consortium (OGC). Deze standaarden vergemakkelijken niet alleen de uitwisseling van gegevens tussen systemen, maar zorgen er ook voor dat organisaties eenvoudiger voldoen aan wettelijke richtlijnen vanuit Omgevingswet en INSPIRE. Voorts zorgt correct gebruik van Open Standaarden voor interoperabiliteit waardoor samenwerking tussen organisaties aanzienlijk eenvoudiger verloopt

De overgang naar Open Source GIS sluit goed aan bij de Common Ground-gedachte die de nationale overheid propageert. Deze benadering heeft als uitgangspunt het loskoppelen van gegevens, werkprocessen en applicaties. Hiermee ontstaat een open, veilige en kostenefficiënte  informatievoorziening met een flexibiliteit die aansluit bij de evoluerende behoeften van overheid en ketenpartners. Open Source GIS is daarmee niet alleen technologisch waardevol, maar ook strategisch, zoals bijvoorbeeld in de context van een ecosysteem van applicaties zoals beoogd door het Common Ground-initiatief.

Open Source GIS is zeker niet gratis. Er blijven altijd kosten voor beheer en uitbreiding van functionaliteit. Wel wijzen bestaande praktijkervaringen op aanzienlijke kostenbesparingen. Het is opvallend dat de beheerinspanningen voor Open Source GIS niet hoger lijken te zijn dan bij traditionele oplossingen, en mogelijk zelfs minder. Business cases die een harde vergelijking maken tussen closed source en open source zijn er vooralsnog niet veel. In elk geval is het vermijden van licentiekosten een zware kostenpost die wegvalt. Ook het hergebruik van code van en door anderen is een belangrijk voordeel dat nu nog lastig te kwantificeren is. Al met al zijn er sterke aanwijzingen dat Open Source GIS efficiëntier en toekomstbestendiger is dan gesloten systemen. De aanvullende financiële voordelen maken Open Source GIS aantrekkelijk voor organisaties die ook hun  budgetten nauwlettend in de gaten houden.

Leveranciersonafhankelijkheid, ondersteuning van Open Standaarden, efficiëntie in beheer en kostenbesparingen maken Open Source tot een aantrekkelijke optie voor organisaties die streven naar een toekomstbestendige geografische informatievoorziening. Die keuze is daarmee niet uitsluitend technologisch maar zeker ook bedrijfsmatig en strategisch.